پردازنده (CPU) کامپیوتر شما در یک جای خاص بر روی مادربرد قرار می‌گیرد که به آن سوکت CPU گفته می‌شود. اگرچه سوکت CPU به‌ندرت مورد بحث قرار می‌گیرد، اما این بخش یکی از کلیدی‌ترین عناصر برای عملکرد کامپیوتر است. وظیفه اصلی سوکت این است که شکل و اندازه استانداردی را برای اتصال یک نسل خاص از پردازنده‌ها ارائه کرده و در نهایت باعث راه‌اندازی آن پردازنده شود.
اما چرا باید به سوکت‌های CPU اهمیت دهیم؟ اگر قصد دارید پردازنده کامپیوترتان را ارتقا دهید، آشنایی با انواع سوکت‌ها حیاتی است. نوع سوکت مادربرد تعیین می‌کند که چه نوع پردازنده‌ای می‌توانید استفاده کنید و آیا برای یک CPU جدید نیاز به مادربردی جدید دارید یا سوکت مادربرد شما از CPU مد نظرتان پشتیبانی می‌کند.
سوکت CPU چیست؟
سوکت CPU را می‌توان به سوکت لامپ تشبیه کرد. همان‌طور که سوکت لامپ، لامپ را به شبکه برق متصل کرده و برق لازم برای روشن شدن را فراهم می‌کند، سوکت CPU نیز پردازنده را به کامپیوتر متصل کرده و برق و ارتباط لازم با سایر اجزای سخت‌افزاری را فراهم می‌کند.
در کامپیوترهای مدرن، سوکت CPU بر روی مادربرد نصب شده است. در گذشته، پیکربندی‌های دیگری نیز برای اتصال پردازنده به مادربرد وجود داشت، از جمله پردازنده‌هایی که مانند کارت‌های گرافیک PCI در شیارهایی قرار می‌گرفتند. امروزه، پردازنده‌ها روی سوکت‌های مخصوص نصب شده و با استفاده از یک قفل یا گیره محکم می‌شوند.
تاریخچه سوکت‌های CPU به دهه‌ها پیش بازمی‌گردد. اولین پردازنده مشهور اینتل، یعنی Intel 386، از یک سوکت ۱۳۲ پین PGA استفاده می‌کرد. پردازنده اصلی Pentium اینتل نیز از سوکت ۴ و بعدها سوکت ۵ بهره می‌برد.
سوکت CPU در کجا مادربرد واقع شده است؟
این موضوع بسته به مدل مادربردی که از آن استفاده می‌کنید، کاملاً متفاوت است. به عنوان مثال، در مادربردهای استاندارد ATX مانند Micro ATX یا EATX، سوکت CPU معمولاً در بالای مادربرد قرار دارد، در حالی که در مدل‌های Mini-ITX، سوکت بیشتر در وسط مادربرد واقع شده است. با این حال، طراحی به گونه‌ای است که به راحتی می‌توانید سوکت را شناسایی کنید.
چرا سوکت‌های CPU متفاوت هستند؟
برخلاف سوکت لامپ که طراحی استاندارد و ثابتی دارد، طراحی سوکت CPU به‌طور مداوم تغییر می‌کند. علت این تغییرات چیست؟ دلیل اصلی تغییرات در طراحی سوکت CPU، پیشرفتهای معماری پردازنده است. معماری‌های جدید پردازنده هر چند سال یک‌بار معرفی می‌شوند و معمولاً نیازمند تغییرات در شکل، اندازه و سازگاری با مادربرد هستند.
علاوه بر این، دو تولیدکننده بزرگ پردازنده‌های x86 یعنی AMD و Intel، معماری‌های متفاوتی دارند. پردازنده‌های این دو شرکت از نظر طراحی و پیکربندی پایه‌ها (پین‌ها) تفاوت‌های اساسی دارند که باعث می‌شود سازگاری میان آن‌ها غیرممکن باشد. جالب است بدانید که این وضعیت همیشه به این شکل نبوده است. در گذشته، اگر مادربرد شما از سوکت‌های پیشرفتهای مانند Socket 7 استفاده می‌کرد، می‌توانستید پردازنده‌های مختلفی از جمله Intel Pentium، AMD K6 یا حتی Cyrix 6×86 را روی آن نصب کنید.
انواع سوکت‌های CPU
در طول سال‌ها، انواع متعددی از سوکت‌های CPU معرفی شده‌اند، اما در حال حاضر سه نوع اصلی وجود دارد که همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرند:
- LGA (Land Grid Array)
- PGA (Pin Grid Array)
- BGA (Ball Grid Array)
LGA و PGA
LGA و PGA دو روش متفاوت برای طراحی سوکت CPU هستند. در طراحی LGA (Land Grid Array)، سوکت دارای پین‌هایی است که پردازنده بر روی آن قرار می‌گیرد. این طراحی معمولاً در پردازنده‌های اینتل استفاده می‌شود. در مقابل، در طراحی PGA (Pin Grid Array)، پین‌ها روی خود پردازنده قرار دارند و در سوراخ‌های سوکت مادربرد قرار می‌گیرند. این طراحی بیشتر در پردازنده‌های AMD استفاده می‌شود.
البته استثنائاتی نیز وجود دارد. به‌عنوان مثال، پردازنده AMD Threadripper از سوکت LGA استفاده می‌کند.
BGA
در سوکت‌های BGA (Ball Grid Array)، پردازنده به‌طور دائمی به مادربرد متصل می‌شود و امکان جداسازی یا ارتقا وجود ندارد. این نوع سوکت بیشتر در دستگاه‌هایی مانند لپ‌تاپ‌ها یا سیستم‌های کوچک استفاده می‌شود، زیرا هزینه تولید را کاهش داده و فضای کمتری اشغال می‌کند. با این حال، به دلیل محدودیت‌های آن، در دستگاه‌های دسکتاپ کمتر دیده می‌شود.
اهمیت نوع سوکت CPU
آیا نوع سوکت CPU واقعاً مهم است؟ پاسخ مثبت است. پردازنده‌ای که برای یک نوع خاص سوکت طراحی شده، لزوماً با تمام مادربردهایی که آن سوکت را دارند، سازگار نیست.
اینتل معمولاً نام سوکت‌های خود را بر اساس تعداد پین‌ها تعیین می‌کند. به‌عنوان مثال، سوکت LGA1155 دارای ۱۱۵۵ پین است و یک پردازنده طراحی‌شده برای این سوکت فقط با مادربردهایی که همین سوکت را دارند، کار می‌کند.
AMD روش دیگری را دنبال می‌کند و سوکت‌های خود را با نام‌های کلی مانند AM3 یا FM1 نام‌گذاری می‌کند. با این حال، سازگاری همچنان بسیار محدود است و هر پردازنده‌ای نمی‌تواند با هر مادربردی کار کند.
عموما سوکت‌های جدید در چه بازه زمانی عرضه می‌شوند؟
بسیاری از کاربران دوست دارند جدیدترین پردازنده‌ها را برای دستگاه خود خریداری کنند، اما تمایلی به تغییر مادربرد ندارند. به همین دلیل است که سوکت‌ها به‌طور سریع تغییر نمی‌کنند. با این حال، در برخی موارد، فرار از این واقعیت ممکن نیست. به‌عنوان مثال، بسیاری از سوکت‌های مادربردهای Ryzen 5000 از مدل‌های 4000 پشتیبانی نمی‌کنند، در حالی که سوکت‌های آن‌ها از نظر تعداد پین یکسان هستند.
همین مسلئه در مورد اینتل هم وجود دارد، با این تفاوت که کمی ساختار منظم‌تری در مورد این شرکت وجود دارد. با این حال خیلی اوقات که می‌خواهید یک CPU جدید بگیرید، مجبور خواهید بود مادربرد خود را عوض کنید و تمامی این آمار و ارقام در آن زمان بیهوده خواهند بود.
چطور ببینیم که CPU ما روی چه مادربردی نصب می‌شود؟
متاسفانه یک راه حل سر راست برای این منظور وجود ندارد و شما تنها می‌توانید از سایت‌هایی همچون PC Part Picker استفاده کنید که مدل‌های همخوان با CPU مدنظرتان را به شما معرفی خواهند کرد.