بایوس به زودی برای همیشه کنار گذاشته می‌شود: در همین راستا، اینتل اعلام کرده است تا سال ۲۰۲۰ در تمامی چیپست‌هایش UEFI را جایگزین بایوس خواهد کرد. اما UEFI چه تفاوتی با بایوس دارد و چرا چنین جایگزینی در راه است؟
UEFI و BIOS هر دو نرم‌افزارهایی سطح پایین به حساب می‌آیند که وقتی شروع به بوت کامپیوتر خود می‌کنید و پیش از آغاز به کار سیستم‌عامل، کار خود را شروع می‌کنند. در این بین UEFI راه‌حلی مدرن‌تر محسوب می‌شود که از مدل‌های متنوع‌تری از هارد درایو‌ها پشتیبانی به عمل می‌آورد، سرعت بوت را بهبود می‌بخشد، ویژگی‌های امنیتی بیشتری را به همراه دارد، از نظر گرافیکی بهینه شده و از نشانگر ماوس نیز پشتیبانی به عمل می‌آورد.
بایوس (BIOS) دقیقاً چیست؟
بایوس مخفف «سیستم ابتدایی ورودی و خروجی» (Basic Input Output System) است و به نوعی یک نرم‌افزار سطح پایین به حساب می‌آید که روی یکی از چیپ‌های مادربرد کامپیوتر شما مقیم شده. BIOS درست در لحظه‌ای که کامپیوتر شروع به کار می‌کند بارگذاری می‌شود و مسئولیت بیدار کردن سیستم و اجزای سخت‌افزاری آن را بر عهده می‌گیرد، سپس اطمینان حاصل می‌کند که همگی آنها راه‌اندازی شده‌اند و به درستی کار می‌کنند. در گام بعدی بایوس (BIOS)بوت لودر را اجرا می‌کند که مسئولیت بوت سیستم عامل ویندوز یا هر سیستم‌عامل دیگری که روی کامپیوتر نصب شده است را بر عهده دارد.
کاربر قادر است تنظیمات مختلف و متفاوتی را در بایوس اعمال کند؛ تنظیماتی که می‌توانند به صورت مستقیم بر سخت‌افزارها، تاریخ و زمان سیستم، ترتیب بوت از روی قطعات سخت‌افزاری مختلف و… اثر گذار باشند. برای دسترسی به بایوس باید پیش از شروع بوت سیستم‌عامل، کلید معینی را روی کیبردتان فشار دهید. این کلید در برخی از مادربردها Esc، در برخی دیگر F2، F10 و یا Delete است. وقتی تنظیمات بایوس را تغییر می‌دهید و آنها را ذخیره می‌کنید، این تنظیمات جدید مستقیماً روی چیپی در مادربرد ذخیره می‌شوند. هنگامی که کامپیوترتان هم در حال بوت شدن است به سراغ تنظیمات مذکور رفته و عملیات بوت را بر مبنای آنها انجام می‌دهد.
بایوس در شروع کار و پیش از بوت کردن سیستم عامل از مرحله‌ای با عنوان POST (مخفف Power-On Self Test) گذر می‌کند. در طی این مرحله BIOS اطمینان حاصل می‌کند سخت‌افزارهایی که قبلاً به آن معرفی شده‌اند و تنظیماتی برایشان تعریف شده همگی در دسترس هستند و به درستی کار می‌کنند. اگر قطعه‌ای با مشکل مواجه باشد، روی نمایشگر یک پیغام خطا نشان داده خواهد شد یا این مشکل به صورت بوق‌هایی که هر یک نقش کدی معین را دارند به شما اطلاع داده می‌شود. ضمناً برای اینکه بدانید بوقی که مشغول شنیدن آن هستید به چه اشکالی اشاره می‌کند، لازم است به دفترچه راهنمای مادربرد کامپیوتر خود رجوع کنید.
وقتی عملیات POST خاتمه یافت، بایوس به سراغ Master Boot Record یا همان MBR رفته و به کمک آن بوت لودر را اجرا می‌کند. «رکورد راه‌اندازی اصلی» یا همان «MBR» همواره روی یکی از ابزارهای بوتی که به BIOS معرفی شده یعنی، هارد دیسک، حافظه‌ی فلش و… در دسترس است و در غیر اینصورت سیستم‌عامل هرگز به درستی راه‌اندازی نخواهد شد.
چرا بایوس ( BIOS ) در حال منسوخ شدن است؟
بایوس مدت بسیار طولانی است که در رایانه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. تقریباً می‌توانیم بگوییم اولین رایانه‌های مجهز به بایوس، کامپیوترهایی بودند که در دهه‌ی ۱۹۸۰ و تحت MS-DOS مایکروسافت به بازار آمدند.
شکی نیست که در طول این همه سال بایوس تکامل و بهبود یافته است. توسعه دهندگان برای آن الحاقاتی از قبیل «تنظیمات پیشرفته» و «رابط کاربری انرژی» توسعه داده‌اند، که به کمک آنها تنظیم عملکرد کلی کامپیوتر و سخت‌افزار‌های نصب شده روی آن نیز آسان‌تر شده است. ولی با یک نگاه می‌توان دریافت که بایوس به اندازه‌ی سایر فناوری‌هایی که در کامپیوترهای امروزی در دسترس است پیشرفت نکرده و به نوعی هنوز یادآور ایامی محسوب می‌شود که ما از سیستم‌عامل مبتنی بر خط دستور مایکروسافت داس استفاده می‌کردیم.
توسعه بایوس در سال‌های دور سبب شده که امروزه محدودیت‌هایی جدی را به همراه داشته باشد. مثلاً بایوس فقط می‌تواند از هارد درایوهایی که حداکثر ظرفیت‌شان ۲.۱ یا کمتر است بوت شود و این در حالیست که بسیاری از افراد این روزها از هارد دیسک‌هایی سه ترابایتی یا حتی بیشتر بهره می‌گیرند. ناگفته نماند این محدودیت به شیوه‌ای باز می‌گردد که رکورد راه‌انداز اصلی بایوس یا همان MBR کار می‌کند.
BIOS با حالت پردازنده‌های ۱۶ بیتی اجرا می‌شود و تنها روی چیپ‌هایی که یک مگابایت فضا دارند پیاده‌سازی می‌گردد. نکته‌ی قابل توجه بعدی اینکه بایوس سخت‌افزارها را یک به یک راه‌اندازی می‌کند که این امر سبب طولانی‌تر شدن فرآیند بوت می‌گردد.
برای مدت‌های طولانی احساس می‌شد که زمان جایگزینی بایوس با راه‌حلی بهتر فرا رسیده است. از همین جهت ویندوز کار روی EFI (Extensible Firmware Interface) را در سال ۱۹۹۸ آغاز کرد. سپس وقتی در سال ۲۰۰۶ اپل تصمیم گرفت در رایانه‌های خود به سراغ پردازنده‌های اینتل برود همزمان به EFI نیز سوییچ کرد و راهکار سنتی بایوس را کنار گذاشت، این در حالی بود که دیگر تولید کنندگان کامپیوترهای شخصی در مقابل این موضوع مقاومت می‌کردند.
عاقبت در سال ۲۰۰۷ اینتل، AMD، مایکروسافت و سایر سازندگان کامپیوترهای شخصی به توافق رسیدند تا از UEFI روی رایانه‌ها به عنوان یک استاندارد جدید پشتیبانی به عمل آورند. استانداردی که توسط انجمنی با همین نام تدوین می‌شود و دیگر در انحصار اینتل نیست. پشتیبانی از UEFI به صورت رسمی در ویندوز ویستا سرویس پک ۱ و ویندوز ۷ ارائه شد و تقریباً تمامی کامپیوترهایی که امروزه قابل خریداری هستند آن را جایگزین بایوس کرده‌اند.
برتری‌های UEFI نسبت به بایوس چه هستند؟
گفتنی است که هیچ راهی وجود ندارد که از بایوس به UEFI سوئیچ کنید و برای این منظور باید حتماً سخت‌افزاری را خریداری کنید که به صورت پیش‌فرض از UEFI پشتیبانی به عمل می‌آورد. اکثر مادربردهای مبتنی بر UEFI امکان شبیه‌سازی بایوس (BIOS) را نیز دارند تا در صورت نیاز کاربر به نصب یک سیستم‌عامل قدیمی مبتنی بر بایوس مشکلی پیش نیاید و این امر به سادگی امکان‌پذیر باشد.
محدودیت‌های قدیمی که راجع به بایوس وجود داشت هم در UEFI رفع شده است. UEFI می‌تواند با هاردهای ۲.۲ ترابایتی و حتی بزرگتر بدون مشکل کار کند و به صورت تئوری تنها اگر روزی هاردی با ظرفیت ۹.۴ زتابایت در دسترس باشد UEFI از نظر فنی قادر به پشتیبانی از آن نخواهد بود. در UEFI به جای MBR روش دیگری با عنوان GPT جایگزین شده است و همین مسئله امکان پشتیبانی از هاردهای با ظرفیت بالا را به سادگی فراهم ساخته.
ضمناً UEFI امکان اجرا در حالت‌های ۳۲ بیتی و ۶۴ بیتی را نیز داراست و می‌تواند چندین سخت‌افزار را به صورت همزمان تست و راه‌اندازی کند که این مسئله منجر به سریع‌تر شدن فرآیند بوت می‌گردد. نکته‌ی دیگر اینکه اجرا در وضعیت‌های ۳۲ و ۶۴ بیتی یعنی امکان توسعه‌ی رابط کاربری گرافیکی‌تر برای UEFI، رابطی که می‌توان در آن از ماوس هم پشتیبانی به عمل آورد.
قابلیت‌های دیگری هم در UEFI گنجانده شده‌اند که از جمله‌ی آنها می‌توان به Secure Boot یا «بوت امن» اشاره کرد. به کمک این قابلیت اطمینان حاصل می‌گردد که هیچ بد‌افزاری در طی فرآیند بوت اولیه کار خودش را آغاز نمی‌کند. از شبکه نیز در UEFI پشتیبانی به عمل آمده است و به این طریق می‌توان از راه دور به یک سیستم متصل شده و تنظیمات آن را در این سطح تغییر داد، چیزی که ابداً در بایوس امکان‌پذیر نبود.
به زبان ساده می‌توانیم بگوئیم UEFI بسیار فراتر از بایوس است و به نوعی یک سیستم‌عامل کم حجم و جمع و جور محسوب می‌شود. کارخانه‌های تولید کننده کامپیوترهای شخصی معمولاً برای UEFI رایانه‌های خود رابط‌های کاربری متفاوتی را توسعه می‌دهند ولی تقریباً در تمامی آنها استانداردها و موارد یکسان بسیاری وجود دارد.
چگونه از تنظیمات UEFI در یک کامپیوتر مدرن استفاده کنیم؟
اگر شما یک کاربر معمولی هستید با سوئیچ کردن به یک رایانه‌ی تحت UEFI احتمالاً متوجه تغییر چشم‌گیری نخواهید شد. عمده‌ترین تفاوت این است که کامپیوتر شما نسبت به سیستم قبلی که تحت بایوس (BIOS) بوده به مراتب سریع‌تر بوت خواهد شد و ضمناً اجرای عملیات بوت با هاردهای دارای ظرفیت ۲.۲ ترابایت و بیشتر هم امکان‌پذیر خواهد بود.
در این بین اگر نیاز داشته باشید تا به تنظیمات سطح پایین رایانه خود دسترسی پیدا کنید نیز متوجه خواهید شد که تفاوت‌هایی نسبت به گذشته در این زمینه وجود دارد. مثلاً ممکن است برای رسیدن به تنظیمات UEFI از منوی بوت ویندوز استفاده کنید و دیگر لازم نباشد پیش از بوت شدن کامپیوتر یک کلید معین را روی کیبرد فشار دهید.
سازندگان کامپیوترها اکنون بر این باور هستند حال که فرصت سریع‌تر بوت کردن رایانه‌ها فراهم شده، نباید با نشان دادن پیغامی که می‌گوید برای دسترسی به تنظیمات سطح پایین کلیدی معین را فشار دهید این فرآیند را کند کنیم. البته هنوز هم کامپیوترهای شخصی تحت UEFI وجود دارند که به فشار دادن یک کلید خاص روی کیبرد می‌توانید به تنظیمات سطح پایین آنها دسترسی پیدا کنید.
منبع: HowToGeek
ممنون واقعا مفید بود 🙏🌹